Για 1000 χρόνια το λέγαν Μπάστα.

                                   Μπάστα

Βγάλτε αμέσως το καπέλο! Είν' ούλοι τους Μπασταίοι και Μπαστιωτόπουλα, μαζί με τον παπά τους. Καθισμένοι οι γεροντότεροι:Καρδαριτσιώτης, ο Κατσιαβός και ο Μήτσιος ο Σκραπας.Ορθοί:παπαΧρήστος,Ταχυδρόμος, Μήτσιος και Γιώρης Σκούτας, Μανωλάκης, ...; Φιλιππακόπουλος, Χρ. Νταγκούλης, η Δροσούλα, κόρη (Κικη ή Σουλα; - υπαίτια για τη φωτό-του Στεργιου, η Χριστίτσα, η Ντέμαινα με το Χαρλαμάκι της, ο Λάμπης, ..., Θάνος Μήλιος, ..., Χρηστος Ντέμος, ..., ...και πίσω ο Κτσιαβόγιαννης και μπροστα η Λυμπιάδα. μπροστά της η Κατσιαβογιαννιά, ... Καναπενταροι ίσω ...Αυτή που κρυφοτηράει είναι Στεργιοπούλα. 

                                                                                   (Φωτογραφία  του '62 ή'63)

H ιστορία του χωριού Μπάστα με δυο κουβέντες

                                     Θεόδωρος Γ. Δημόπουλος, Eκπαιδευτικός             

                                                                                        

     Βορειοανατολικά της Αρχαίας Ολυμπίας και σε απόσταση εννιά χιλιομέτρων σε ευθεία, βρίσκεται το χωριό Κρυονέρι. Από το 1998 είναι Δημοτικό Διαμέρισμα του ομώνυμου Δήμου. Για χίλια τόσα χρόνια, ονομαζόταν Μπάστα.

     Ο μεγάλος λοιμός που ξέσπασε στα μέσα του 14ου αιώνα (1348-1350) και η ελονοσία, μείωσαν δραματικά τον πληθυσμό της Ηλείας. Σε αντικατάσταση του ανθρώπινου δυναμικού, κλήθηκαν από τον Εμμανουήλ Καντακουζηνό (1348–1380) και αργότερα τους Παλαιολόγους και ήρθαν στην Ηλεία δέκα χιλιάδες Αλβανοί. Στο λοιμό αυτό, οι κάτοικοι των χωριών, Μπάστα και Καλολετσή του Δήμου Ωλένης και Μηλιές του Δήμου Ολυμπίων, απεβίωσαν όλοι. Μετά το λοιμό ήρθαν και κατοίκησαν στα χωριά αυτά Αρβανίτες, ορθόδοξοι χριστιανοί. Μέχρι το 1950, τέσσερα χωριά στην Ηλεία θεωρούνταν ακόμα Αλβανόφωνα [Γ. Παπανδρέου Δ. Φ. Γυμνασιάρχου: «Η Ηλεία δια μέσου των αιώνων», 1924 σελ. 34 και 340]. Τρία από τα χωριά αυτά είναι γειτονικά και βρίσκονται στους πρόποδες της Φολόης. Είναι τα χωριά Μπάστα, Καλολετσή και Μηλιές. To τέταρτο είναι το χωριό Κώμη και βρίσκεται στο Δήμο Βουπρασίων.

    Το γεγονός αυτό υποδηλώνει, πως το χωριό Μπάστα υπάρχει πολύ πριν από το μεγάλο λοιμό του 1350 και την μετέπειτα εποίκισή του. Μέχρι και τις αρχές του 20ου αιώνα, οι Μπασταίοι μιλούσαν μαζί με τα Ελληνικά και τα Αρβανίτικα, όπως γινόταν σε πολλές περιοχές της Ελλάδας. Η αλλαγή του ονόματος του χωριού το 1928, από Μπάστα σε Κρυονέρι, σηματοδοτεί και το τέλος της Αρβανίτικης γλώσσας. Τα παιδιά των Μπασταίων δεν έμαθαν Αρβανίτικα και φυσικά δεν μίλησαν τη γλώσσα.

    Το όνομα του χωριού Μπάστα είναι λέξη Ιταλική. Σήμερα είναι σε καθημερινή χρήση στη γείτονα χώρα. Στα Ελληνικά σημαίνει: φτάνει, ως εδώ, ως εδώ και μη παρέκει, αλλά και το όριο. Η αρχαία ελληνική λέξη ΒΑΣΤΑΖΩ, πέρασε στη Λατινική και από κει στην Ιταλική και ξαναγύρισε στην Ελληνική με την αντιδανειακή γλωσσική αυτή μορφή [Σύνηθες γλωσσικό φαινόμενο,σε όλες τις γλώσσες]. Το πιθανότερο είναι οι δύο μορφές της λέξης Μπάστα και Βάστα (VASTA) να οφείλονται σε διαφορετική προφορά, με αρχαιότερη αυτή της ιταλικής. Ακόμα πιο πιθανό είναι να έχουν κοινή Πελασγική καταγωγή .  
     Πολλοί χρησιμοποιούν τη λέξη σε στιγμές αγανάχτησης: Μπάστα, φτάνει πια,τέλος. Basta Time for Italy to sack …, λέει η προεκλογική ιταλική αφίσα του 2006.

    Οι κατάσπαρτες ενετικές ελιές, το μισοτελειωμένο ενετικό Κάστρο στα Κιόνια, η δυτικής τεχνοτροπίας εικόνες στην εκκλησιά, η αρχιτεκτονική των ναών και των καμπαναριών, ιδιαίτερα το παλιό, τα πάμπολλα ιταλόηχα τοπωνύμια, που ακόμα δεν έχουν αλλάξει, καθώς και πολλές λέξεις στο καθημερινό Μπασταίικο λεξιλόγιο, παραπέμπουν σε γεννητούρια Ενετικά και σε χρόνους πιο πριν και από το 1204. Ανήκομεν εις την δύσιν και είμαστε Ευρωπαίοι από γεννησιμιού μας!

    Μετά την επανάσταση του 1821, κατά την πρώτη καταγραφή των οικισμών του Μοριά, το έτος 1828, αναφέρεται το χωριό μας, ως: «Οικισμός Μπάστα - Διοίκηση Γαστούνη» [Οικισμοί του Μοριά κατά το έτος 1828. Πελοποννησιακά" 8 /1971 Τ. Γριτσόπουλος]. Στις πρώτες προσπάθειες συγκρότησης του Ελληνικού κράτους, το 1836, καταγράφεται και πάλι ως: «Οικισμός Μπάστα - Δήμος Ώλενος - Διοίκηση Ηλείας»  [Οι οικισμοί της Ελλάδας Φ Ε Κ 80 28/12/1836]. Στις καταγραφές που έγιναν κατά τα έτη 1840 [Οι οικισμοί της Ελλάδας Φ Ε Κ 22 18/12/1840], 1841 [Οι οικισμοί της Ελλάδας Φ Ε Κ 5  8/3/1841] και 1842 [Οι οικισμοί της Ελλάδας Φ Ε Κ 25 25/10/1842], αναφέρεται: «Οικισμός Μπάστα - Δήμος Ωλενιαίων - Διοίκηση Ηλείας». Στην καταγραφή του 1845 [Οι οικισμοί της Ελλάδας Νόμος Κ Ε΄5/12/1845], το χωριό Μπάστα αναφέρεται έτσι: «Οικισμός Μπάστα - Δήμος Ωλένης - Διοίκηση Ηλείας». Το 1912, με την κατάργηση του Δήμου Ωλένης, οι συνοικισμοί Μπάστα και Χελιδόνι απαρτίζουν κοινότητα με έδρα το Χελιδόνι [Β. Δ.18-8-1912, Φ Ε Κ.256/1912]. Το 1928, με κυβέρνηση Ε. Βενιζέλου, το Υπουργείο Εσωτερικών, άλλαξε το όνομα του χωριού Μπάστα σε Κρυονέριον [Δ. 19-7-1928 Φ Ε Κ. Α 156 /1928]. Το 1932 αναγνωρίζεται, για πρώτη φορά, σαν ανεξάρτητη κοινότητα με έδρα το Κρυονέριον [Δ.20-2-1932, Φ Ε Κ. Α΄ 49/193211].

    Η αλλαγή του ονόματος δεν έγινε αποδεκτή από τους Μπασταίους, για πολλούς και διαφόρους λόγους. Αυτό φαίνεται κι από τις ενέργειες [Επίσκεψη του Νομάρχη το 1937] της διοίκησης της Μεταξικής δικτατορίας στην προσπάθειά της να τους πείσει, αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Έτσι το 1940, μετονόμασε το συνοικισμό και κοινότητα Κρυονερίου σε Μοναστήριον [Β. Δ. 28-8-1940, Φ Ε Κ. 271/1940]! Αυτή η εκδικητική ενέργεια της διοίκησης, εξόργισε και γέμισε με θυμό τους Μπασταίους και ιδιαίτερα τις Μπαστιώτισσες. Η διοίκηση με την παμπόνηρη αυτή διαδικασία άσκησε ακραίο εκβιασμό. Το 1953 μετονόμασε το συνοικισμό και κοινότητα Μοναστηρίου σε κοινότητα Κρυονερίου [Β. Δ. 23-7-1953, Φ Ε Κ, Α 195/1953]. Τα δύσκολα εκείνα χρόνια οι Μπασταίοι δώσανε τόπο στην οργή, αλλά ποτέ δεν συμφώνησαν μ’ αυτό που έγινε. Τι να κάναμε , παιδί μ’, ήταν η γεμάτη πόνο απάντηση.

    Οι διοίκηση θεωρούσε βαρβαρικό το όνομα Μπάστα και για να το εξελληνίσει, βάλθηκε να το αλλάξει. Η αλλαγή του ονόματος του χωριού, από Μπάστα σε Κρυονέριον, από Κρυονέριον σε Μοναστήριον και από Μοναστήριον πάλι σε Κρυονέριον και όχι σε Μπάστα, ήταν μια τραγωδία, που θα μπορούσε να έχει τίτλο: «Α σιχτίρ πια ... », που ξεστόμισε στην αγανάκτησή του ο τότε πρόεδρος του χωριού Ν. Γεωργίου. Το χιλιόχρονο όνομα του χωριού των πατεράδων και μανάδων μας, παππούδων και γιαγιάδων, πάππων προσπάππων, μέχρι και του πρώτου οικιστή, που κι αυτός, σίγουρα αναπαύεται στα χώματά του, επιστρέφει και αντηχεί στα αφτιά μας, σαν οι κοντοχωριανοί μας λένε: « … Α α, απ’ του Μπάιστα …, έτσι πες το χριστιανέ μου».
Αφιερώνεται στη μνήμη όλων των Μπασταίων.

(Από τη Βικιπαιδεια)

" Σημείωση για την Καλολετσή.

       "Όσον αφορά τη Καλολετσή τα παραπάνω είναι ψευδή και δεν ισχύουν. Έχοντας άμεση γνώση της ιστορίας της Καλολετσής (αφού έχω γεννηθεί εκεί) και μετά από συζήτηση με τους γέροντες του χωριού (ηλικίας πάνω από 90 χρονών) γνωρίζω ότι δεν υπήρχαν αρβανίτες. Οι κάτοικοι μιλούσαν Ελληνικά και μόνον Ελληνικά (βλ. και σχετικό διήγημα του Τάκη Δόξα "Η Όμορφη της Άβουρας"). Είναι προφανές ότι ο συγγραφέας του παραπάνω κειμένου δεν έκανε το στοιχειώδη κόπο να ελέγξει την αλήθεια των ισχυρισμών τρίτων πηγών. [Γ. Παναγιωτόπουλος, Αύγουστος 2009]

       Απάντηση στο: "Σημείωση για την Καλολετσή", από τον Θ. Δημόπουλo. 
      Η απάντηση στην παραπάνω σημείωση βρίσκεται στην παραπομπή με αρ.2 του κειμένου που σχολιάζει ο κ. Γ. Παναγιωτόπουλος. Αντιγράφουμε την υποσημείωση: (Σημ. 2  Γ. Παπανδρέου Δ. Φ. Γυμνασιάρχου : «Η Ηλεία δια μέσου των αιώνων» , 1924 σελ. 34 και 340). Και στη σελ. 326 του ίδιου διδάκτορα της φιλολογίας διαβάζουμε: "... μόνο 4 χωριά είναι αλβανόφωνα, η Κώμη εν Βουπρασίω και εν ταις ΝΔ παραφυάσι της Φολόης η Καλολετσή (τώρα Νεράιδα), αι Μηλεαί και το Μπάστα" . Αλλά και στη σελ. 340 γράφει: "... 10.000 Αλβανοί ορθόδοξοι αποτελέσαντες ως επί το πλείστον ίδιους συνοικισμούς, εν Ηλεία δε τοιούτοι συνέστησαν εν Λάλα, Μηλεαίς, Καλολετσή, Μπάστα, Κώμη και ίσως αλλαχού." Βέβαια πολλοί ιστορικοί ταυτίζουν τους Αλβανούς με τους Αρβανίτες. Οι Μπασταίοι μιλούσαν για Αλβανούς Λαλαίους και Αρβανίτες Μπασταίους, Καλολετσιάνους, κ.λ.π. Οι Λαλαίοι Αλβανοί δεν ήταν ορθόδοξοι χριστιανοί, αλλά μωαμεθανοί. Οι Μπασταίοι Αρβανίτες ήσαν, βέβαια, ορθόδοξοι χριστιανοί. Παραπάνω και από βέβαιο είναι πως στα τελευταία 3 από τα 4 χωριά μιλούσαν τα Αρβανίτικα κι όχι τα Αλβανικά. Ο καθηγητής Κ.Ν. Ηλιόπουλος στο "ΤΟΠΩΝΥΜΙΚΟΝ ΤΗΣ ΗΛΕΙΑΣ" σελ. 169 βεβαιώνει πως οι παππούδες των παππούδων του κ. Γ. Παναγιωτόπουλου μιλούσαν Αρβανίτικα. Λέει λοιπόν : "Μόνον τριών ηλειακών χωρίων (Μπά(ι)στα, Καλολετσή(τώρα Νεράιδα), και Μηλιές), εξ όσων όσων επεσκέφθημεν, οι λίαν προβεβηκυίας ηλικίας(10ετία του 1940) κάτοικοι έχουσιν αμυδράς αναμνήσεις της Αλβανικής γλώσσης, την οποίαν, ως με διεβεβαίωσαν ωμίλουν καλώς οι Πατέρες αυτών". Τα παιδιά των Μπασταίων, Καλολετσιάνων, κ.λ.π. δεν μίλησαν ποτέ τους Αρβανίτικα. Και υπάρχουν σοβαροί λόγοι γι αυτό... Και βέβαια οι Αρβανίτες ήσαν Έλληνες και είχαν Ελληνική συνείδηση, όπως οι Κρήτες, οι Τσάκωνες, οι Λάκωνες κ.λ.π. Αρβανίτες ήσαν σχεδόν όλοι οι πασίγνωστοι καπεταναίοι του '21, όπως ο Κολοκοτρώνης, Μπότσαρης, Τζαβέλλας, κ.ά. Αλλά και πλήθος άλλων ερευνητών διαψεύδουν τον κ.Γ. Παναγιωτόπουλο. Όπως οι Κ. Μπίρης: "ΑΡΒΑΝΙΤΕΣ οι Δωριείς του νεώτερου ελληνισμού ", Α. Κόλλιας: "ΑΡΒΑΝΙΤΕΣ και καταγωγή των ελλήνων", κ. ά. Ακόμα, μπορεί ο ενδιαφερόμενος να βρει πολλά στοιχεία και στην ιστοσελίδα www.mpasta.gr, από όπου και η Βικιπαίδεια έχει πάρει το άρθρο της και στο σύνδεσμο Μπασταίικα. Ο Τ. Δόξας είναι λογοτέχνης και όχι Ιστορικός ερευνητής.(Θ. Δημόπουλος, εκπαιδευτικός).